Na pierwszy rzut oka siatki centylowe mogą ci się kojarzyć z czymś skomplikowanym, tymczasem jest to coś, o czym powinien wiedzieć każdy rodzic, a przede wszystkim musi rozumieć, jak z nich korzystać. To m.in. dzięki siatkom centylowym możesz monitorować, czy dziecko rozwija się prawidłowo. Co ciekawe, coraz częściej zamiast pytań o wagę i wzrost dziecka, mamy pytane są o to, w którym centylu jest dziecko? Czym są siatki centylowe i jak sprawdzić z ich pomocą, czy dziecko rozwija się prawidłowo?
Siatki centylowe – co warto o nich wiedzieć?
Siatki centylowe znajdują się w każdej książeczce zdrowia. Można je porównać do kalkulatora wzrostu i wagi dziecka. Opracowane zostały w 1999 roku przez I. Palczewską i Z. Niedźwiecką na podstawie badań populacji warszawskiej, chociaż w niektórych ośrodkach zaczęto korzystać z siatek centylowych stworzonych przez Światową Organizację Zdrowia. Czym się różnią te siatki centylowe? Przede wszystkim w przypadku WHO zostały one opracowane na podstawie badań międzynarodowych według wystandaryzowanych wzorców dla dzieci do 5. roku życia. W ostatnich latach dla dzieci i młodzieży powyżej 7 lat opracowano wskaźniki rozwoju w ramach programu OLAF, który prowadzony był we współpracy z Norwegią. W tym przypadku zostały wykorzystane badania przeprowadzone w grupie 6558 dzieci z 4 ośrodków w Polsce. Które siatki centylowe dla dzieci wybrać? Decyzja powinna być uzależniona od preferencji lekarza i dostępności siatek w danym ośrodku. Ważne jest przede wszystkim, by rozwój dziecka oceniany był zawsze na podstawie tych samych siatek.
Czym jest centyl? To jednostka statystyczna, która opisuje położenie danego wyniku na tle grupy wyników. Centyle pomagają określić, czy twoje dziecko ma prawidłową wagę i wzrost. Siatki centylowe składają się z dwóch osi – pionowej i poziomej. Na jednej opisany jest wiek dziecka, a na drugiej wzrost lub waga. Inna jest siatka centylowa chłopców, a inna siatka centylowa dziewczynek. Można powiedzieć, że siatki centylowe to prosta statystyka, która pokazuje, ile dzieci w danym wieku waży np. 10 kg. Dostępne są nie tylko siatki centylowe dla dziewczynek i chłopców, ale również dla niemowląt, dla dzieci starszych i pełnoletnich. Najczęściej pediatrzy i rodzice analizują siatki centylowe z wagą i wzrostem, tymczasem na osi siatki może się również znaleźć obwód głowy czy klatki piersiowej.
Tablice centylowe – jak korzystać?
Tablice centylowe mogą być narysowane w różny sposób, ale najczęściej na poziomej osi znajduje się wiek dziecka, a na pionowej – wartość, którą chcesz zweryfikować. Może to być np. wzrost. Pomiędzy osiami biegną kolorowe krzywe wyznaczające centyle, które są oznaczone: 3, 10, 25, 50, 75, 90 i 97. Np. 75 centyl oznacza, że 75 proc. dzieci w danym kraju, w danym wieku i o danej płci mierzy mniej, a 25 proc. mierzy więcej. Co ci daje taka informacja? To prosty sposób na sprawdzenie, jak waga i wzrost dziecka wypadają na tle rówieśników. Czy zatem dziecko rozwija się prawidłowo, kiedy osiąga 50 centyl? Normą jest zarówno 3., jak i 97. centyl. Dopiero wynik poniżej 3. lub powyżej 97. centyla powinien cię zaniepokoić. Pamiętaj jednak, że siatki centylowe nie są narzędziem jednorazowego użytku. Powinieneś systematycznie sprawdzać, co pokazuje tabela wzrostu i wagi dzieci. Optymalnie, jeśli przy późniejszych odczytach, dziecko znajduje się na tym samym centylu.
Kiedy powinieneś się zaniepokoić i skonsultować się z pediatrą? Jeśli:
- Po przeciwnych stronach wykresu znajdują się wzrost i waga, tj. waga na 97, a wzrost na 3 centylu.
- Któraś z wartości znajduje się poza skalą – nie musi to oznaczać, że dziecko jest chore. Niektórzy ludzie są np. zdecydowanie wyżsi niż rówieśnicy. Prawdopodobnie w takim przypadku lekarz zaleci dodatkowe badania, aby wykluczyć możliwe problemy.
- Nastąpiła gwałtowna zmiana o kilka centyli – w dół lub w górę. Może to oznaczać zaburzenia hormonalne, dziecko może być chore – należy koniecznie sprawdzić, w czym tkwi przyczyna.
Pamiętaj, że dla każdego kraju tworzone są inne siatki centylowe, więc najlepiej korzystać z tych, które zaleci ci pediatra. Jeśli twoja pociecha jest wcześniakiem, to skorzystaj z siatki centylowej przeznaczonej dla dzieci urodzonych przed terminem porodu. Ewentualnie skorzystaj ze standardowej siatki, ale uwzględniaj w niej wiek płodowy, tj. czas, w którym dziecko planowo miało się urodzić. Istnieją również siatki centylowe stworzone np. dla dzieci chorych na zespół Downa.
Siatka centylowa a BMI
Wskaźnik BMI, czyli Body Mass Index to narzędzie, dzięki któremu łatwo możesz sprawdzić, czy twoja waga jest prawidłowa. Czy jednak jest to dobre rozwiązanie w celu oceny wagi dziecka? Wynik BMI stanowi masa podzielona przez wzrost podniesiony do kwadratu, zatem nie uwzględnia on wieku czy płci. BMI odnosi się bardziej do populacji niż do jednostki. Dlatego w przypadku dzieci, zdecydowanie lepszym sposobem na obserwowanie tego, czy prawidłowo się ono rozwijają, jest korzystanie z siatek centylowych.
lek. Michał Dąbrowski