Bezgłos, inaczej afonia, to całkowita utrata dźwięczności głosu, która utrudnia komunikację z otoczeniem, powodując wycofanie z życia społecznego, obniża nastrój i niekiedy prowadzi nawet do stanów depresyjnych. Najczęstszą przyczyną bezgłosu jest nadwyrężenie strun głosowych, choć może mieć też podłoże psychogenne lub być skutkiem urazu. Jakie są inne czynniki sprawcze tej dolegliwości? Jak skutecznie leczyć zaburzenia głosu i czy istnieją sposoby, aby w przyszłości uniknąć problemów z jego emisją?
Co to jest bezgłos?
Bezgłos to jedno z zaburzeń mowy. Jest to stan patologiczny, wskutek którego chory nie jest w stanie wydobyć głosu – podczas jakichkolwiek prób artykulacji, zamiast naturalnych dźwięków, słyszalny jest jedynie swego rodzaju szept. Bezgłos może mieć charakter odwracalny lub też nie. Zwykle afonia nie pojawia się nagle, a rozwija stopniowo, bardzo często pierwszym sygnałem ostrzegawczym jest chrypka oraz załamywanie się głosu.
Jakie są najczęstsze przyczyny bezgłosu?
Czym spowodowana jest afonia? W przypadku bezgłosu wyróżnia się dwie podstawowe przyczyny:
- czynnościowe – tzw. afonia psychogenna pojawia się u osób ze zdrową krtanią, u których występują różne problemy o podłożu psychicznym. Bezgłos może być spowodowany depresją, histerią, silnym napięciem psychicznym, długotrwałym stresem. Można powiedzieć, że afonia jest swego rodzaju reakcją obronną organizmu na przeżytą traumę;
- organiczne – np. zaburzenia budowy i rozwoju krtani, obrzęk strun głosowych, choroby mięśni, zapalenie fałdów głosowych, guzy krtani.
Inne możliwe przyczyny fizykogenne (organiczne) bezgłosu to porażenie strun głosowych (np. jako powikłania po zabiegu chirurgicznym tarczycy), nadużywanie alkoholu i tytoniu, alergie, przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach. Bezgłos (afonia) dotyka nader często osoby, których narzędziem pracy jest głos, czyli nauczycieli, zawodowych śpiewaków, adwokatów, aktorów, mówców. Najczęściej to konsekwencja przeciążenia strun głosowych.
Fonastenia, afonia, dysfonia – czym się różnią?
Wiele osób nie wie, czym różnią się fonastenia, afonia i dysfonia, warto więc wyjaśnić pokrótce specyfikę tych przypadłości. Zgodnie z medycznym nazewnictwem:
- fonastenia – zaburzenia siły głosu (osłabienie), często diagnozowane u czynnych zawodowo nauczycieli, zwykle są efektem wadliwej emisji głosu,
- afonia – bezgłos, całkowita utrata dźwięczności głosu (chory może jedynie szeptać), jest konsekwencją nadmiernego wysiłku głosowego,
- dysfonia – zaburzenia głosu (zmiana barwy, poziomu głośności, częstotliwości), którym często towarzyszy chrypka.
W ramach ciekawostki warto dodać, że skrajną postacią afonii jest apsityria. Osoba, która zmaga się z tą przypadłością, całkowicie traci zdolność mówienia (nie jest w stanie nawet wydobyć z siebie szeptu). Ile trwa utrata głosu? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Wszystko zależy od przyczyny tego problemu zdrowotnego. Przykładowo, w przypadku infekcji górnych dróg oddechowych głos wraca w ciągu 1-2 tygodni.
Jak leczyć bezgłos i inne zaburzenia głosu?
Skuteczne leczenie zaburzeń głosu zależy od ich źródła – zwykle obejmuje rehabilitację (ćwiczenia foniatryczne, logopedyczne) oraz w razie wskazań lekarza również farmakoterapię. Czasami stosuje się też jonoforezę (zabiegi z użyciem elektrycznego prądu stałego). Chcąc wrócić do zdrowia, należy odwiedzić logopedę oraz foniatrę, specjaliści dobiorą optymalne metody leczenia, dzięki czemu szybko odzyskamy 100% zdolność komunikacji werbalnej. Jeśli bezgłos ma podłoże psychogenne, wskazana jest również konsultacja z psychoterapeutą i psychiatrą. U pacjentów, u których afonia wynika z przeciążenia strun głosowych, np. w związku z wykonywanym zawodem – konieczny jest tzw. odpoczynek głosowy (należy starać się nie mówić przez przynajmniej kilka dni). Niestety w niektórych przypadkach, aby ograniczyć nadwyrężanie aparatu mowy, konieczna jest zmiana pracy.
Jeśli przyczyną utraty dźwięczności głosu są infekcje górnych dróg oddechowych, takie jak przeziębienie, i stan utraty dźwięczności głosu nie trwa dłużej niż tydzień – można próbować leczenia objawowego. W celu wsparcia pracy układu odpornościowego warto zastosować lek z wyciągiem wodnym z aloesu drzewiastego. Warto również stosować płukanki ziołowe z rumianku i szałwii, które złagodzą ból, stan zapalny, zmniejszą obrzęk błony śluzowej i chrypkę. Do skutecznych sposobów na nawilżenie błony śluzowej gardła należy ssanie pastylek z wyciągiem z porostu islandzkiego. W regeneracji struktur aparatu mowy pomocne będzie też zrezygnowanie z używek, takich jak alkohol i palenie papierosów, oraz unikanie klimatyzowanych miejsc.
Bezgłos – polecane formy profilaktyki zaburzeń emisji głosu
Osoby, które doświadczyły bezgłosu, często zastanawiają się, jak zapobiec ponownej afonii. Jakie działania profilaktyczne warto wdrożyć w codzienne życie? Z pewnością należy dbać o odpowiednią emisję głosu, wykonując różne ćwiczenia logopedyczne i foniatryczne, zwłaszcza jeśli jest naszym narzędziem pracy (nauka oddychania przeponą odciąży struny głosowe). Unikajmy częstego krzyku i mówienia podniesionym tonem. Istotne jest także dbanie o nawilżanie powietrza w pomieszczeniach, w których przebywamy, unikanie klimatyzacji, kurzu, odstawienie używek. W czasie dłuższych wypowiedzi (wykładu, lekcji, próby wokalnej), warto co jakiś czas popijać wodę, podczas mówienia lub śpiewania. Optymalnym rozwiązaniem jest utrzymanie w sypialni wilgotności powietrza na poziomie 40-60%. Co jeszcze robić w trosce o sprawny głos? Aby zapobiec przesuszeniu górnych dróg oddechowych, warto przyjmować minimum 2 l płynów dziennie i ograniczyć spożywanie pikantnych potraw. Stosując się do tych zaleceń, będziemy mogli świadomie i efektywnie eksploatować struny głosowe – tym samym cieszyć się mocnym, dźwięcznym głosem przez długie lata.
Podsumowując, bezgłos (afonia) jest całkowitą utratą dźwięczności głosu o zróżnicowanej etiologii. Może mieć trwały lub czasowy charakter. Jeśli problemy z komunikacją werbalną utrzymują się dłużej niż 2 tygodnie, warto skontaktować się z laryngologiem lub foniatrą – dokładny wywiad lekarski i badanie krtani pozwolą wyjaśnić przyczynę i ustalić skuteczną terapię, dzięki której chory będzie mógł znów swobodnie mówić.
lek. Michał Dąbrowski