Pojęcie jest ogólnie dość znane, jednak trudno powiedzieć, z czym dokładnie się wiąże. Tymczasem pojęcie homeostazy organizmu jest ważne dla zrozumienia podstawowych funkcji życiowych. Utrzymanie homeostazy może też pomóc w leczeniu wielu chorób.
Co to jest homeostaza?
Wewnątrz organizmu powinna być stale zachowana równowaga pod względem temperatury, nawodnienia czy składu chemicznego. Nazywa się ją homeostazą. Współcześnie popularne są teorie i terapie związane z pojęciami, takimi jak nadmierne zakwaszenie, właściwe nawodnienie czy prawidłowe dotlenienie organizmu. Trudno zrozumieć którąkolwiek z nich, bez świadomości dotyczącej tego, jaka jest definicja homeostazy i jak ją utrzymać.
Które parametry świadczą o stanie równowagi wewnątrzustrojowej?
Takich parametrów krwi, które mogą świadczyć o równowadze wewnątrzustrojowej jest wiele.
Do najważniejszych zalicza się odpowiedni poziom:
- tlenu,
- glukozy,
- tłuszczu,
- wody,
- chlorku sodu,
- wapnia,
- kwasów,
- temperatury.
Dodatkowo trzeba pamiętać, że np. poziom wapnia wpływa na poziom magnezu i żelaza w organizmie, a prawidłowemu poziomowi magnezu służy odpowiedni poziom witaminy B6 (która z kolei wiąże się z innymi witaminami z grupy B). Pokazuje to, jak skomplikowane może być utrzymanie homeostazy organizmu.
Nie powinno się więc podchodzić do tematu w ujęciu wycinkowym, lecz całościowo. Do utrzymania prawidłowej homeostazy w organizmie może być niezbędne również wprowadzenie zmian do stylu życia, a nawet w podejściu do świata.
Aby wykluczyć zaburzenia homeostazy, warto przeprowadzać wszystkie zlecone przez lekarza badania: krwi, moczu czy kału. Dodatkowo warto obserwować swój organizm, również jeśli chodzi o psychikę.
Czym jest homeostaza w psychologii?
Każdy zdaje sobie sprawę z tego, że odwodniony organizm robi się senny i rozdrażniony. To tylko jeden parametr, a już na jego przykładzie można wyobrazić sobie, jak niekorzystne skutki może mieć stałe zaburzenie homeostazy. Widać też, że niedobory składników odżywczych czy płynów mogą negatywnie wpływać na stan psychiki. Działać tu może również sprzężenie zwrotne, czyli połączenie pomiędzy tymi dwoma aspektami.
Sprzężenie zwrotne w homeostazie może oznaczać regulację stanu organizmu w odpowiedzi na zmiany środowiskowe. Przykładowo dzięki homeostazie przy małej ilości pożywienia, organizm przechodzi w stan zmniejszonego wydatkowania energetycznego.
Co to jest sprzężenie zwrotne?
Zgodnie z definicją „ujemne sprzężenie zwrotne pozwala utrzymać wartości regulowanego parametru na poziomie bliskim optymalnych (punktu nastawienia)”. To dzięki niemu skóra w upale poci się, by wyregulować temperaturę. W czasie zimna pojawia się gęsia skórka sygnalizująca, że trzeba się cieplej ubrać.
Z kolei dodatnie sprzężenie zwrotne pomaga podtrzymać regulowany proces. W pewnych sytuacjach dodatnie sprzężenie zwrotne jest niezbędne. Jako przykład można podać owulację czy poród. Podczas parcia impulsy nerwowe z macicy są wysyłane do mózgu. Mózg produkuje oksytocynę, która jest transportowana z powrotem do macicy, dzięki czemu następuje parcie. W jego wyniku znów wydziela się oksytocyna i cały proces się powtarza.
Sposoby na naturalne utrzymanie homeostazy
Aby utrzymywać organizm w stanie prawidłowej homeostazy, należy działać dwutorowo. Po pierwsze, regulujmy bodźce dochodzące do organizmu z zewnątrz. Wyczerpująca praca, zanieczyszczenie środowiska czy ciągły stres mogą zaburzać równowagę organizmu. Z drugiej strony warto zadbać o równowagę wewnętrzną, poprzez dbanie o prawidłowy poziom substancji ważnych dla funkcjonowania organizmu.
W tym celu warto sięgać po odpowiednio zbilansowane składniki, takie jak minerały i witaminy. Zimą szczególnie warto zażywać witaminę C i D, a w czasie wzmożonego wysiłku – witaminę B6 i magnez, który wspiera utrzymanie zdrowych kości i pomaga radzić sobie ze stresem.
Coraz głośniej mówi się też o tzw. Superfoods, czyli pokarmach, które zawierają wyjątkowo dużo składników mineralnych w odpowiednich proporcjach. Należą do nich np.:
- aloes drzewiasty,
- owoce aronii,
- chlorella,
- spirulina,
- awokado,
- warzywa o zielonych liściach.
Warto dostarczać ich sobie w czystej formie, bez słodzików, dodatków czy barwników, które dodatkowo mogą wpływać na zaburzanie homeostazy w organizmie. Produkty te najlepiej przyjmować w formie świeżych soków, syropów czy olejów lub proszku. Szczególnie warto po nie sięgać w okresie narażenia organizmu na obciążenia. Dla niektórych takim trudnym okresem będzie przedwiośnie, dla innych sezon grypowy, a jeszcze inni potrzebują szczególnego wsparcia przed stresującym egzaminem. Dawkowanie i decyzja o włączeniu ich do diety powinna opierać się na obserwacji organizmu i profesjonalnej diagnozie lekarskiej.
Lek. Michał Dąbrowski
Bibliografia:
W. Kalat, Biologiczne podstawy psychologii, PWN, 2006
B. Dąbrowska-Bernstein, M. Moskalik, Adaptogeny korygujące reakcję organizmu na stres i zaburzenia homeostazy pomocą w prewencji chorób cywilizacyjnych, Academy of Aesthetic and Anti-Aging Medicine, Tom: 4, Zeszyt: 34
Maronka, Homeostaza, Wydział Biologii UW, 2017