Morfologia jest to podstawowe badanie laboratoryjne, polegające na analizie składu krwi. Badanie pokazuje aktualny obraz poszczególnych elementów morfotycznych – krwinek czerwonych, krwinek białych oraz płytek krwi. Morfologia, jako badanie rutynowo zalecane przez lekarzy, pozwala na wykrycie zaburzeń i niedoborów, które mogą prowadzić do rozwoju poważnych chorób. Jakie informacje można wyczytać z wyników morfologii?
Morfologia krwi – co to jest?
Wyniki morfologii krwi to najczęściej zlecane przez lekarzy badanie diagnostyczne. Wyniki badań laboratoryjnych są wykorzystywane w badaniach przesiewowych w celu rozpoznania choroby oraz oceny skuteczności wybranej terapii. Materiałem do wykonania badania, jakim jest morfologia krwi z rozmazem, jest krew żylna, najczęściej pobierana z żyły łokciowej.
Interpretacja wyników krwi to bardzo przydatne źródło informacji o faktycznym stanie klinicznym pacjenta. Kluczowe znaczenie, aby morfologia krwi dała realny obraz, ma właściwe przygotowanie pacjenta. Ostatni posiłek w przeddzień badania, powinien być spożyty minimum 12 godzin przed pobraniem krwi. W dzień badania pacjent nie może już spożywać żadnych pokarmów i pić jedynie wodę. Materiał powinien zostać pobrany w godzinach porannych. Istotną rolę odgrywa przechowywanie i transport krwi. Wszystkie błędy powstałe na tym etapie uniemożliwiają prawidłową diagnostykę i wymuszają konieczność powtórzenia badań.
Interpretacja wyników badań krwi powinna być przeprowadzana w oparciu o zmienność biologiczną, czyli osobnicze cech pacjenta takie jak wiek, płeć, rasa, czy stan fizjologiczny. Bardzo istotne w stawianiu diagnozy będzie także poinformowanie lekarza o chorobach współistniejących, przyjmowanych lekach, a także stylu życia – aktywności fizycznej, poziomie stresu, częstotliwości sięgania po używki. Jeżeli te informacje zostaną zatajone, morfologia krwi będzie błędnie zinterpretowana.
Morfologia krwi RBC – czerwone krwinki
Erytrocyty, (ang. RBC – red blood cells), czyli czerwone krwinki to podstawowy element morfotyczny krwi. Podstawowym zadaniem erytrocytów jest transport gazów we krwi: tlenu i dwutlenku węgla. Powstawanie erytrocytów jest regulowane przez erytropoetynę wydzielaną przez nerki w stanie hipoksji.
Wartości referencyjne:
- Mężczyźni: 4 200 000 – 5 400 000/ µl
- Kobiety: 3 500 000 – 5 200 000/ µl
Niskie RBC, czyli ilość erytrocytów poniżej normy może wskazywać na niedokrwistość lub przewodnienie.
Wysokie RBC, czyli podwyższone wartości erytrocytów towarzyszą czerwienicy prawdziwej, poliglobulii lub odwodnieniu organizmu.
Hemoglobina to białko występujące w erytrocytach, odpowiadające za transport gazów we krwi, głównie tlenu.
Wartości referencyjne (mogą się różnić nieznacznie w zależności od laboratorium):
- Mężczyźni: 14-18 g/dl (8,7-11,2 mmol/l).
- Kobiety: 12-16 g/dl (7,5-9,9 mmol/l).
- Kobiety ciężarne: 11-14 g/dl (6,9-8,8 mmol/l).
Niskie Hb – obniżone stężenie hemoglobiny może świadczyć o niedokrwistości, nadmiernym nawodnieniu organizmu oraz ciąży.
Wysokie Hb, czyli podwyższone stężenie hemoglobiny obserwowane są w czerwienicy prawdziwej, poliglobulii i przy odwodnieniu organizmu.
Hematokryt określa objętość erytrocytów w stosunku do pełnej objętości krwi.
Wartości referencyjne:
- Mężczyźni: 40-54%.
- Kobiety: 37-47%.
Niski poziom hematokrytu jest obserwowany przy niedokrwistości, hipoproteinemii, przewodnieniu oraz ciąży.
Wysoki hematokryt może świadczyć o czerwienicy lub poliglobulii. Może być spowodowany także zmniejszoną objętością osocza w wyniku odwodnienia lub utraty osocza, co obserwowane jest np. przy oparzeniach lub zapaleniu otrzewnej.
MCH, czyli średnia masa hemoglobiny w krwince, która jest ustalana na podstawie masy hemoglobiny w stosunku do ilości erytrocytów.
Wartości referencyjne: 27-31 pg dla obu płci.
Niskie MCH, czyli obniżone wartości średniej masy hemoglobiny w krwince, określa się jako krwinki niedobarwliwe lub hipochromiczne towarzyszą niedokrwistości wywołanej niedoborem żelaza, talasemii oraz przy nieprawidłowej utylizacji żelaza.
Podwyższone MCH, tzw. krwinki nadbarwliwe, hiperchromiczne obserwowane są w sferocytozie wrodzonej, marskości wątroby oraz niedokrwistościach megaloblastycznych.
MCHC, to średnie stężenie hemoglobiny w krwince, które jest wyliczane ze stężenia hemoglobiny i wartości hematokrytu.
Wartości referencyjne: 32-36 g/dl (20-22 mmol/l krwinek).
MCHC poniżej normy może wskazywać na niedokrwistość z niedoboru żelaza, problem z utylizacją żelaza oraz talasemię. Może też być wywołane zaburzeniami wodno-elektrolitowymi, które wpływają na przewodnienie krwinek.
Podwyższone MCHC występuje w sferocytozie wrodzonej oraz niedokrwistościach.
MCV, to parametr określający średnią objętość pojedynczej czerwonej krwinki. Ustalany jest na podstawie hematokrytu i ilości erytrocytów. Pomiaru MCV można przeprowadzić przy użyciu analizatorów hematologicznych.
Wartości referencyjne MCV: 82-92 fl dla obu płci.
Zbyt mała objętość krwinki, mikrocytoza jest objawem towarzyszącym niedokrwistości różnego typu, talasemii oraz występuje przy hipertonicznym zaburzeniu gospodarki wodno-elektrolitowej.
Z kolei makrocytoza, czyli zbyt duża objętość krwinki występuje przy niedokrwistościach wywołanych niedoborem witaminy B12 i kwasu foliowego. MCV powyżej normy obserwuje się przy chorobie alkoholowej oraz marskości wątroby.
RDV-CV, to parametr, który określa się jako współczynnik zmienność rozkładu objętości erytrocytów. Pokazuje on zróżnicowanie wielkości czerwonych krwinek.
Wartości referencyjne: 11,5-14,5%.
RDV-CV w granicach normy świadczy o względnej homogeniczności erytrocytów.
Wysokie wartości RDV-CV mogą świadczyć o występowaniu niedokrwistości niedoborowych lub niedawnej transfuzji krwi, kiedy w ustroju współistnieją dwie populacje komórek.
Retikulocyty to parametr również należący do czerwonokrwinkowych elementów morfotycznych krwi. Są to niedojrzałe erytrocyty. W warunkach fizjologicznych, u zdrowego człowieka znajduje się niewielka ilość retikulocytów, co świadczy o prawidłowej pracy szpiku kostnego. Niedojrzałe erytrocyty dojrzewają w przeciągu 1-2 dni i stają się pełnowartościowymi czerwonymi krwinkami.
- Wartości referencyjne: 5-15% liczby erytrocytów (20 000–100 000 µl)
Niski odsetek retikulocytów w krwi obwodowej może być związany z obniżoną aktywnością erytropoetyczną szpiku kostnego lub świadczyć o niedokrwistości hipoplastycznej, lub aplastycznej. Występuje także przy nieleczonej niedokrwistości wynikającej z niedoboru witaminy B12.
Wysoki odsetek retikulocytów ma miejsce podczas zwiększonej erytropoezy szpiku kostnego oraz towarzyszyć niedokrwistości hemolitycznej, niedokrwistości pokrwotocznej lub być wynikiem długotrwałego leczenia. Podwyższone wartości obserwuje się także przy przerzutach nowotworowych do kości, przeszczepie komórek krwiotwórczych oraz po leczeniu erytropoetyną.
Morfologia krwi WBC – białe krwinki
Leukocyty (ang. WBC – white blood cells) to białokrwinkowe elementy morfotyczne krwi. Ich podstawowe zadanie związane jest z prawidłowym funkcjonowaniem układu immunologicznego. Białe krwinki to komórki większe od czerwonych krwinek, funkcjonalnie i morfologicznie zróżnicowane. Co ważne, aktywowane przez właściwe sobie sygnały mają zdolność ruchu i podejmują reakcję mającą na celu zwalczanie obiektu, rozpoznanego przez układ odpornościowy jako niebezpieczny.
Białe krwinki można podzielić na:
- Granulocyty – neutrofile, eozynofile i bazofile;
- Agranulocyty – limfocyty i monocyty.
Wartości referencyjne: 4 000 – 10 000/µl
Wysokie WBC to parametr pokazujący, że liczba limfocytów jest powyżej normy. Leukocytoza, tak określa się podwyższony poziom białych krwinek, w której obrazie może być powiększony jeden lub więcej rodzajów leukocytów, najczęściej towarzyszy zakażeniu. Fizjologicznie może być efektem wzmożonej aktywności fizycznej, zbyt obfitego posiłku lub przewlekłego stresu. Podwyższone WBC może też świadczyć o chorobie rozrostowej układu leukocytarnego. Często także obserwowany jest u kobiet ciężarnych.
Niskie WBC, zbyt mała ilość leukocytów, to leukopenia. Może dotyczyć niedoborów jednego lub poszczególnych rodzajów leukocytów. Występuje najczęściej przy zaburzeniach produkcji białych krwinek i tym samym dysfunkcji szpiku kostnego. Może być też wynikiem stosowania leków w chorobie nowotworowej.
W diagnostyce laboratoryjnej ocenia się także:
- Badanie aktywności fagocytarnej granulocytów;
- Test hamowania migracji leukocytów;
- Oznaczenie aktywności lizozymu w leukocytach.
Neutrofile są to granulocyty obojętnochłonne, które powstają w szpiku kostnym. Krążą we krwi obwodowej około 10 godzin. Wykazują zdolność chemotaksji, co polega na wykrywaniu patogenu i przemieszczania się w kierunku ogniska zapalenia. Neutrofile po dotarciu do mikroorganizmu, wiążą się z nim i fagocytują, czyli wchłaniają niebezpieczny obiekt, tym samym go unieszkodliwiając.
Wartości referencyjne: 1 800 – 8 000/µl (60-70%)
Wysoka liczba neutrofili najczęściej jest wynikiem ostrego zakażenia bakteryjnego, grzybiczego, pasożytniczego oraz wirusowego. Neutrofilia towarzyszy białaczce szpikowej, reumatoidalnemu zapaleniu stawów, dnie moczanowej oraz przyjmowaniu nadmiernej ilości kortykosteroidów. Może także świadczyć o cukrzycowej kwasicy ketonowej i mocznicy. Jest także rozpoznawana u osób, które mają do czynienia z nadmiernym stresem.
Niska liczba neutrofili towarzyszy niedokrwistości aplastycznej, chemioterapii, radioterapii oraz występują przy chorobach autoimmunologicznych.
Eozynofile to granulocyty kwasochłonne, których podstawowym zadaniem jest zwalczanie zakażeń pasożytniczych oraz alergii. Wykazują zdolność chemotaksji, fagocytozy i eliminowania patogenu.
Wartości referencyjne: 50 – 400/µl (2-4%)
Wysokie eozynofile mogą świadczyć o alergii, zakażeniu pasożytniczym oraz astmie aspirynowej.
Bazofile, to granulocyty zasadochłonne, które uczestniczą w reakcjach alergicznych z udziałem przeciwciał IgE.
Wartości referencyjne: 0 – 300/µl (0-1%).
Limfocyty, to rodzaj białych krwinek biorących udział w odpowiedzi immunologicznej w momencie rozpoznania niebezpiecznego mikroorganizmu. Produkują przeciwciała i cytokiny.
Wartości referencyjne: 1 000 – 5 000/µl (20-45%).
Podwyższone limfocyty w morfologii krwi towarzyszą przewlekłym zapaleniom bakteryjnym i wirusowym oraz w chorobach rozrostowych.
Obniżone limfocyty mogą być wynikiem chemioterapii, radioterapii, białaczki, posocznicy oraz zakażenia wirusem HIV.
Monocyty, to największe komórki morfologii krwi, które ulegają transformacji do makrofagów. Makrofagi wykazują zdolność fagocytozy nawet dużych komórek patogennych oraz wytwarzają szereg cytokin. Dodatkowo uczestniczą w rozkładzie i prezentowaniu antygenów limfocytom.
Wartości referencyjne: 30 – 800/µl (4-8%).
Płytki krwi, trombocyty, jak większość elementów morfotycznych krwi powstają w szpiku kostny. Podstawowa ich rola polega na uczestniczeniu w procesie krzepnięcia krwi. Ich ilość we krwi obwodowej może ulegać dobowym wahaniom, a podczas menstruacji ilość płytek krwi ulega obniżeniu o 25-50%.
Wartości referencyjne: 150 000 – 400 000/µl
Morfologia krwi to badanie, które odgrywa podstawową rolę w diagnostyce.
Po wzięciu pod uwagę wszystkich zmiennych osobniczych pacjenta, w celu interpretacji morfologii krwi należy porównać uzyskaną wartość z zakresem referencyjnym stosowanym przez dane laboratorium. Wartość referencyjna danego parametru wynika z pomiaru tej wartości, u odpowiedniej liczby zdrowych osób, będących reprezentatywną próbą dla populacji referencyjnej.
lek. Michał Dąbrowski