Leczenie ziołami było powszechne na długo przed tym, jak ludzkość wykształciła nowoczesną farmakologię. Gotowe mieszanki ziołowe są stosowane praktycznie w każdym domu, w postaci różnego rodzaju herbat i naparów. Czym jednak jest medycyna naturalna i ziołolecznictwo? Jakich schorzeń możemy się pozbyć, korzystając z dobrodziejstw zielarstwa? Na te i inne pytania odpowiedź znajdziecie poniżej.
Co to jest fitoterapia?
Słownikowa definicja wskazuje, że fitoterapia to po prostu leczenie ziołami. Polega na stosowaniu leków roślinnych, zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu różnorodnych chorób. Preparaty stosowane w medycynie naturalnej (zielarstwie i ziołolecznictwie) mogą przybierać różne formy. Z ziół i roślin leczniczych wytwarza się najczęściej:
- nalewki,
- maści,
- tabletki,
- wyciągi,
- syropy.
Produkcja leczniczych substancji ziołowych polega zwykle na wytworzeniu maceratu z danej rośliny (lub maceratów różnych roślin, które następnie zostają połączone) z użyciem alkoholu lub bez.
Fitoterapia wykorzystuje leki roślinne, czyli takie, w których substancją czynną są rośliny, części roślin lub ich kombinacje.
Czy fitoterapia jest bezpieczna?
W dzisiejszych czasach bardzo łatwo usłyszeć pogląd, że zielarstwo i ziołolecznictwo opierają się na myśleniu życzeniowym, a nie naukowych dowodach potwierdzających skuteczność leków roślinnych. Takie myślenie jest błędne, ponieważ nawet najbardziej tradycyjne receptury muszą być zgodne z wymogami Europejskiej Agencji Leków, aby zostać dopuszczone do powszechnego obiegu. Metoda fitoterapii (ziołolecznictwa) polega na wykorzystywaniu dobrodziejstw roślin leczniczych, o których dowiadujemy się dzięki rozwijaniu tej nauki i wykorzystywaniu nowoczesnych technologii.
Każda substancja lecznicza przed zarejestrowaniem na oficjalnej liście leków musi przejść szereg procedur potwierdzających jej skuteczność i bezpieczeństwo stosowania. Dotyczy to także preparatów pochodzenia roślinnego, które są szczególnie uważnie badane, jako że często stanowią związki złożone. Analiza fitochemiczna pozwala określić ich dokładny skład, a następnie rozpoczyna się badanie pod kątem możliwych skutków przyjmowania danej substancji przez człowieka. Warto nadmienić, że w fitoterapii korzysta się głównie z wyciągów roślinnych, których działanie zostało wcześniej naukowo udokumentowane.
Organem zajmującym się upowszechnianiem wiedzy na temat medycyny naturalnej i ziołolecznictwa jest Polskie Towarzystwo Zielarzy i Fitoterapeutów. Funkcjonuje od 2013 roku m.in. organizując konferencje naukowe poświęcone zagadnieniom związanym z naturalnymi lekami roślinnymi. Już w pierwszym roku istnienia tej organizacji przystąpiło do niej wielu zielarzy-hobbystów, ale także hodowcy, lekarze, farmaceuci, przetwórcy surowców zielarskich, producenci preparatów ziołowych, hurtownicy, kosmetyczki, dietetycy, właściciele drogerii i sklepów zielarskich, właściciele sklepów ze zdrową żywnością, a także osoby prowadzące SPA i uzdrowiska.
Warto nadmienić, że w maju 2019 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oficjalnie uznała fitoterapię za część medycyny głównego nurtu, wyłączając ją poza ramy medycyny alternatywnej.
Czy fitoterapia jest skuteczna?
Stosowanie leczniczych wyciągów z ziół wpływa na ogólną poprawę naszej kondycji i samopoczucia. Jest doskonałym sposobem na poprawienie trawienia, podniesienie odporności organizmu czy też zapewnienie sobie wzrostu sił witalnych. Preparaty ziołowe są bogate w witaminy i antyoksydanty, a także mikro- i makroelementy. Fitoterapię można stosować profilaktycznie, przeciwdziałając wystąpieniu schorzeń. Można ją również stosować leczniczo w terapii wielu chorób.
W sensie czysto leczniczym, zielarstwo i ziołolecznictwo wykorzystuje się m.in. w celu cofania objawów różnych chorób skórnych. Wyciąg z kwiatów rumianku stosowany zewnętrznie przynosi ulgę w przypadku problemów skórnych – działa przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie. W przypadku oparzeń słonecznych i niewielkich zranień skóry świetnie sprawdzą się produkty na bazie kwiatu nagietka. Leki roślinne stosuje się również w celu wsparcia pracy układu odpornościowego. Tutaj świetnie sprawdzą się leki zawierające wodny wyciąg z liści aloesu drzewiastego. Leki te stosowane w czasie infekcji przyczyniają się do jej krótszego przebiegu, a stosowane cyklicznie pomagają budować odporność na przyszłość, dzięki czemu rzadziej chorujemy. Inną rośliną wspierającą pracę układu odpornościowego jest jeżówka purpurowa. Leki zawierające tę roślinę są zalecane podczas terapii przeziębienia oraz kiedy chcemy zmniejszyć swoją podatność na infekcje w czasie wzmożonych zachorowań. Leki roślinne mają również inne zastosowania. Wyciąg z bluszczu ma działanie wykrztuśne i może być stosowany przy chorobach infekcyjnych układu oddechowego. Kwiatostan głogu jest wykorzystywany do tworzenia leków wpływających korzystnie na układ krążenia. W przypadku niewydolności żylnej i problemów z żylakami stosuje się wyciąg z owoców kasztanowca, a u osób zagrożonych nadciśnieniem stosuje się wyciąg z ziela jemioły. Działanie uspokajające wykazuje korzeń kozłka lekarskiego. Takie same właściwości ma chmiel, melisa lekarska, a także passiflora, czyli męczennica cielista. Leki roślinne wspomagające proces trawienia mogą być oparte m.in. na bazie liści mięty, owoców kopru czy też korzenia mniszka lekarskiego.
Za pomocą odpowiednio dobranych wyciągów z ziół można również leczyć takie dolegliwości, jak wzdęcia, bezsenność, bóle pleców, nudności, biegunki i zaparcia. Co ciekawe, fitoterapia jest także skuteczną metodą radzenia sobie z bardziej skomplikowanymi problemami zdrowotnymi.
Jednym z wielu schorzeń, którego rozwój może być powstrzymany po wdrożeniu fitoterapii, są hemoroidy. Występują, gdy naczynia krwionośne znajdujące się w odbycie są patologicznie powiększone (mówimy wówczas potocznie o żylakach odbytu). Choroba hemoroidalna wiąże się z bólem i podrażnieniem okolic ujścia przewodu pokarmowego. Zalecane jest wówczas przemywanie bolesnych miejsc wyciągami z nagietka lekarskiego, rumianku, oczaru wirginijskiego i kory dębu. Ulgę przynoszą również doustnie stosowane preparaty z owoców kasztanowca zwyczajnego oraz ruszczyka kolczastego.
Choć być może trudno w to uwierzyć, fitoterapia pomaga także na rozstępy. Przeciążona skóra potrzebuje nawilżenia i samo smarowanie jej dowolnymi olejami może być wyjątkowo efektywne. Jeszcze lepsze rezultaty przynosi dodanie do oleju wyciągu z odpowiednich ziół. Taki naturalny kosmetyk nie tylko pięknie pachnie, ale również doskonale radzi sobie z problemami skórnymi.
Fitoterapię można stosować równolegle z farmakologią kliniczną. Jest wiele schorzeń w przebiegu, których warto zastosować razem leki syntetyczne i roślinne, np. przeziębienie, choroby dróg moczowych. W przypadku wątpliwości warto uprzednio skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Jak przechowywać leki roślinne?
Właściwe przechowywanie leczniczych wyciągów z ziół to niezwykle ważny aspekt fitoterapii. Przede wszystkim substancje tego typu należy chronić przed słońcem. Z tego powodu umieszcza się je zwykle w szczelnie zamkniętych buteleczkach z ciemnego szkła, a między użyciami trzyma w szufladzie lub szafie.
Większość leków, także tych pochodzenia naturalnego, musi być przechowywanych w temperaturze pokojowej. Oznacza to przedział pomiędzy 15. a 25. stopniami Celsjusza. W czasie upałów najlepiej trzymać preparaty w chłodnym i zacienionym miejscu. Niewskazane jest wożenie ich w samochodzie, gdzie temperatura w ciągu dnia znacząco się podnosi, a w nocy spada nawet do kilku stopni Celsjusza.
Należy również zadbać, aby preparaty przeznaczone do fitoterapii znajdowały się w suchym miejscu i były chronione przed czynnikami zewnętrznymi. Szczególnie niepożądana jest tu wilgoć, która może wpłynąć na formę i właściwości substancji.
Jak wszystkie substancje medyczne, również leki ziołowe powinny być bezwzględnie chronione przed dziećmi.
lek. Michał Dąbrowski