Nieżyt nosa objawia się katarem, kichaniem i uciążliwym swędzeniem w nosie. Do tego dochodzi niedrożność dróg oddechowych, która nie tylko utrudnia oddychanie, lecz także osłabia zmysły węchu i smaku. Kiedy taki stan utrzymuje się przez kilka tygodni, to może być alergiczny, bądź przewlekły nieżyt nosa.
Ciągły katar – przyczyny nieżytu nosa
Nieżyt nosa, potocznie nazywany katarem, najczęściej jest wynikiem infekcji. Zakażenie wywołują zarówno wirusy, bakterie i grzyby, również te, które naturalnie zasiedlają mikrobiom dróg oddechowych. Skutkiem infekcji jest obrzęk śluzówki nosa, wywołujący niedrożność i nadprodukcję wydzieliny, a także inne objawy (ból gardła, kaszel, podwyższenie temperatury ciała itp.). Katar jest uciążliwą dolegliwością, szczególnie gdy utrzymuje się przez dłuższy czas. Jego przyczyny są bardzo różne.
Za ostry nieżyt nosa, który trwa mniej niż 12. tygodni, odpowiadają przede wszystkim rynowirusy i wirusy grypy. Tego rodzaju zakażenia dają o sobie znać mniej więcej przez tydzień, po czym znikają. Nieco dłużej utrzymuje się nieżyt nosa o podłożu bakteryjnym. Objawy wywołane przez paciorkowce lub gronkowce nasilają się w 5. dobie zakażenia, a mijają nie wcześniej niż po 10.-14. dniach. Ciągły katar, który dokucza przez ponad kwartał, wskazuje na przewlekły nieżyt nosa. Często diagnozuje się go u pacjentów, którzy wcześniej leczyli infekcje dróg oddechowych, niestety nieskutecznie. Bywa też rozpoznawany u osób podatnych na alergię – wówczas mówi się o alergicznym nieżycie nosa. Zdarza się też, że chroniczny katar wynika z:
- uwarunkowań genetycznych,
- wad anatomicznych w obrębie twarzoczaszki (skrzywienie przegrody nosa),
- farmakoterapi (nadwrażliwość na niesteroidowe leki przeciwzapalne i in.),
- zakażeń zębopochodnych,
- niedoborów odporności (HIV),
- współistniejących chorób (niedoczynność tarczycy, mukowiscydoza, zespoły Kartagenera, Younga).
Przewlekły nieżyt nosa – objawy i diagnostyka
Podstawą rozpoznania przewlekłego nieżytu nosa jest długotrwały katar, który utrzymuje się przez więcej niż 12. tygodni. Po tym czasie dolegliwości mogą słabnąć, lecz nie ustępują całkowicie. Choroba przebiega w okresach remisji i zaostrzeń objawów. Główne symptomy to blokada czy niedrożność nosa, niepohamowany wyciek wydzieliny, a niekiedy również jej spływanie po tylnej ścianie gardła. W konsekwencji pojawiają się dolegliwości gardłowe: drapanie, swędzenie gardła i kaszel, chrypka, a także zaburzenia zmysłów węchu i smaku. U części chorych występują bóle zatok, głowy, uszu i ogólne złe samopoczucie.
Przewlekłe zapalenie i obrzęk śluzówki nosa mogą ją uszkodzić. U niewielkiego odsetka chorych powstają polipy. Początkowo bezobjawowe, z czasem nasilają katar, powodują wyciek ropnej wydzieliny, uczucie ucisku lub zatkania nosa, jak również łzawienie oczu i chrapanie. Choć polipy występują z gęstym, zielonym, przewlekłym katarem, nie zawsze mają podłoże bakteryjne. Rodzaj wydzieliny nie świadczy o rodzaju infekcji. Do dokładnego rozpoznania przyczyny choroby najczęściej konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych – morfologii krwi, OB, a niekiedy także obrazowych – endoskopii, tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego.
Podwyższony OB oraz leukocytoza pozwalają stwierdzić, że przyczyną przewlekłego nieżytu nosa jest pierwotne lub wtórne zakażenie bakteryjne. Niekiedy jednak do postawienia diagnozy potrzebne są dodatkowe badania mikrobiologiczne (wymaz z nosa) lub obrazowe. Tomografia komputerowa zatok przynosowych pozwala rozpoznać polipy i pogrubienia błony śluzowej nosa, a także różne anomalie anatomiczne. Znacznie częściej od tomografii wykonuje się endoskopię nosa i zatok, która może posłużyć także do leczenia zabiegowego. Przewlekły nieżyt nosa musi być ponadto różnicowany w kierunku alergii.
Alergiczny nieżyt nosa – objawy i diagnostyka
Do potwierdzenia alergicznego nieżytu nosa potrzebne są testy skórne i laboratoryjne badania krwi, jednak w rozpoznaniu ważne są również subiektywne objawy. Wodnisty, cieknący katar, napadowe kichanie, świąd nosa, łzawienie, swędzenie oczu, kaszel, a niekiedy także drapanie w podniebieniu lub gardle są znamienne dla reakcji alergicznej. Typowe jest również to, że objawy nasilają się w nocy i wcześnie rano, potęgując zmęczenie i problemy z koncentracją. Osoby obciążone alergią skarżą się na obniżenie nastroju, ogólne złe samopoczucie, bóle głowy, co prowadzi do poważnego obniżenia komfortu życia, zwłaszcza przy alergiach całorocznych. Wywołują je przede wszystkim roztocza kurzu domowego, dla których szczytowym okresem występowania są miesiące: kwiecień-maj i wrzesień-październik. Oprócz alergii całorocznych, objawiających się długotrwałym katarem, są także alergie okresowe, związane z pyleniem traw i zbóż uprawnych, rzadziej z alergenami pokarmowymi.
Czas występowania i nasilenia objawów nieżytu nosa jest ważną wskazówką w rozpoznaniu. Dlatego warto bacznie przyjrzeć się dolegliwościom, zapisać, w jakich okolicznościach występują, i poinformować o tym lekarza. Alergiczny nieżyt nosa jest zależny od przeciwciał IgE, które w chwili kontaktu z alergenem, wywołują odpowiedź immunologiczną. W konsekwencji pojawia się zapalenie i obrzęk błony śluzowej, a po chwili objawy nieżytu nosa – cieknący katar, seryjne kichanie, świąd itp. O okresowym (sezonowym) alergicznym nieżycie nosa mówi się wówczas, gdy dolegliwości nie trwają dłużej niż miesiąc i nie powtarzają się każdego dnia, lecz kilka razy w tygodniu. Natomiast, gdy objawy alergii dokuczają przez większośc czasu, bierze się pod uwagę przewlekły nieżyt nosa.
- Okresowy alergiczny nieżyt nosa trwa < 4 dni w tygodniu i < 4 tygodnie,
- Przewlekły alergiczny nieżyt nosa trwa > 4 dni w tygodniu i > 4 tygodnie.
Nieżyt nosa – leczenie przyczynowe i objawowe
Nieżyt nosa, zarówno ostry, jak i przewlekły i alergiczny, wymaga kompleksowego działania, wdrażającego jednocześnie leki przyczynowe i objawowe, jak również preparaty immunostymulujące.
Leczenie przewlekłego nieżytu nosa
Leczenie nieżytu nosa zależy od rodzaju choroby. Dlatego bardzo ważną rolę odgrywa proces diagnostyczny. Przewlekły nieżyt nosa o podłożu bakteryjnym wymaga antybiotykoterapii, niekiedy długotrwałej. Lek dobiera się w zależności od wyniku badania mikrobiologicznego. Przy zakażeniu wywołanym przez paciorkowce sprawdzone jest podanie penicyliny, na które te bakterie są wyjątkowo wrażliwe. Nieco trudniej jest z pokonaniem szczepów gronkowca złocistego, opornego na metycylinę i inne antybiotyki. W takim przypadku konieczne jest wykonanie antybiogramu, pozwalającego określić najskuteczniejszy lek. Podobnie postępuje się w nieżycie nosa o podłożu grzybiczym, gdzie o sposobie leczenia przesądzają wyniki mykogramu. Przewlekły nieżyt nosa może też mieć charakter wirusowy. Niestety na tego rodzaju drobnoustroje nie ma skutecznego leku przyczynowego.
Najważniejszym celem leczenia jest zawsze rozpoznanie przyczyny dolegliwości i jej eliminacja, niestety w chorobach przewlekłych nie zawsze to możliwe. Wskazane jest natomiast łagodzenie objawów choroby i ograniczenie jej zaostrzeń. W przewlekłym nieżycie dochodzi do zapalenia i obrzęku błony śluzowej nosa, co utrudnia wydalanie śluzu, który jest pożywką dla bakterii. Dlatego tak ważne jest udrażnianie nosa i zwalczanie stanu zapalnego. W tym zakresie stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne lub donosowe glikokortykosteroidy. Pacjentom przepisuje się ponadto roztwory chlorku sodu do irygacji (płukania nosa) oraz preparaty łagodzące podrażnienie błony śluzowej gardła. Zaleca się jednoczesne przyjmowanie preparatów leczniczych o działaniu immunostymulującym, na przykład z wyciągiem z liści aloesu drzewiastego, który wzmacnia odporność i ogranicza rozwój chorobotwórczych mikroorganizmów. Jeśli leczenie farmakologiczne nie przynosi poprawy, być może konieczny będzie zabieg endoskopowy.
Leczenie alergicznego nieżytu nosa
W leczeniu alergicznego nieżytu nosa najważniejsze jest unikanie czynnika sprawczego. W eliminowaniu roztoczy kurzu domowego pomaga częste pranie w wysokiej temperaturze pościeli, a także zasłon, dywanów i pluszowych zabawek, regularne czyszczenie materaca oraz wietrzenie pomieszczeń. Dobrym sposobem, szczególnie w sezonie grzewczym, jest stosowanie specjalnych środków na alergeny wziewne (płynów, sprayów). Metod zmniejszania liczby roztoczy jest sporo, gorzej z pyłkami, które są szeroko rozpowszechniane i przenoszą się na odległość nawet 200 km, przez co w sezonie bardzo trudno ich uniknąć. Dużą pomoc przynoszą leki. Skutecznie działają glikokortykosteroidy i leki przeciwhistaminowe. W leczeniu stosuje się ponadto preparaty przeciwleukotrienowe (montelukast), przeciwcholinergiczne i kromoglikan disodowy. Szybką ulgę w nieżycie nosa przynoszą natomiast dostępne bez recepty środki miejscowe, obkurczające błonę śluzową nosa. To przede wszystkim krople z fenylefryną, efedryną, pseudoefedryną, ksylometazoliną, oksymetazoliną, które można stosować w terapii krótkotrwałej, a więc nie dłużej niż 5 dni.
Jednym ze sposobów leczenia alergicznego nieżytu nosa, wywołanego przez roztocza kurzu domowego, jest odczulanie, czyli swoista immunoterapia alergenowa. Przynosi bardzo dobre efekty, zmniejsza nasilenie objawów i ryzyko rozwoju kolejnych alergii oraz astmy. Jednak, aby z niej skorzystać, trzeba przejść cały proces diagnostyczny i spełniać konieczne warunki.
Przewlekły nieżyt nosa – powikłania
Leczenie przewlekłego nieżytu nosa to konieczność! Chroniczny katar, który utrzymuje się przez kilka tygodni, jest zawsze objawem niepokojącym. Przewlekły nieżyt nosa oznacza przewlekły stan zapalny, który może wywołać podrażnienie śluzówki nosa, a nawet jej uszkodzenie. Obrzęk i zapalenie błony śluzowej nosa zwiększa ryzyko infekcji bakteryjnych. Często zdarza się, że długotrwały katar, który początkowo był objawem infekcji wirusowej, przeciąga się z powodu nadkażenia bakteryjnego. Wówczas niezbędna jest już antybiotykoterapia.
Z innych powikłań nieżytu nosa wymienić trzeba:
- polipy,
- zapalenie zatok i ucha środkowego,
- upośledzenie węchu.
Szybkie podjęcie leczenia pozwala nie tylko uniknąć poważnych następstw chorobowych, lecz także wyraźnie poprawić jakość życia. Przewlekły nieżyt nosa jest niezwykle dokuczliwy, przeszkadza w życiu codziennym i zawodowym, utrudnia naukę oraz wykonywanie codziennych obowiązków. Każdy, kto boryka się z tym problemem, powinien szybko skonsultować się z lekarzem. Szczególnie alarmujące są objawy jednostronne, nawracający katar, oporny na leczenie, także krwawienie z nosa bez konkretnej przyczyny. W takich sytuacjach nie ma co zwlekać, trzeba pilnie zgłosić się do poradni laryngologicznej.
Lek. Michał Dąbrowski
Źródła:
Świerczyńska-Krępa i wsp., Nieżyt nosa i zatok przynosowych, [w:] “Interna Szczeklika 2017”, Medycyna Praktyczna 2017, str. 668-671.
Świerczyńska-Krępa i wsp., Alergiczny nieżyt nosa, [w:] “Interna Szczeklika 2017”, Medycyna Praktyczna 2017, str. 2155-2159.