Jak to się dzieje, że jedna osoba choruje bardzo często, a druga niemal w ogóle? Decyduje o tym odporność danego organizmu, czyli to, jak układ immunologiczny radzi sobie z infekcjami. Układ ten jest wyjątkowy, gdyż nie ma ustalonego miejsca w organizmie, nie składa się wyłącznie z jednego organu, a zespołu narządów. Jakie są rodzaje odporności i co warto o niej wiedzieć?
Układ immunologiczny człowieka
Jeśli twój układ odpornościowy jest silny, to potrafi przeciwstawić się wirusom i bakteriom, dzięki czemu rzadziej będziesz zapadać na infekcje. Odporność organizmu buduje się przez wiele lat, a wszystko zaczyna się tuż po urodzeniu. Odporność dziecka w pierwszych miesiącach życia jest duża, ze względu na przeciwciała przekazane przez matkę, ale z czasem umiejętność obrony organizmu przed infekcjami zanika i trzeba budować ją u maluszka na nowo. Pierwszym ważnym krokiem poczynionym w tym celu jest karmienie piersią. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, by do 6. miesiąca życia dziecko piło wyłącznie mleko matki. Później należy kontynuować karmienie naturalne oraz stopniowo wprowadzać do diety inne pokarmy. Odporność nabywa się z wiekiem, dlatego najczęściej na infekcje zapadają dzieci, szczególnie te, które uczęszczają do przedszkola i żłobka. Dziecko, które nie chodziło do żłobka, podczas pierwszego roku edukacji przedszkolnej może chorować nawet kilkanaście razy, ale z czasem układ immunologiczny staje się coraz bardziej odporny. W szkole podstawowej dzieci chorują już zdecydowanie rzadziej, podobnie jak na kolejnych etapach nauki. Odporność buduje się różnymi sposobami, m.in. poprzez dietę, aktywność fizyczną, hartowanie, szczepienia, ale przede wszystkim przez kolejne przebyte choroby. Dzięki infekcjom organizm uczy się, jak ma z nimi walczyć.
Zadania, jakie realizuje układ immunologiczny to:
- usuwanie zmienionych komórek własnych,
- usuwanie zmienionych komórek obcych,
- obrona przed zagrożeniem,
- rozpoznawanie własnych i obcych antygenów.
Rodzaje odporności u człowieka
Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje odporności organizmu:
- Nieswoista – nazywana również wrodzoną. Jest ona uwarunkowana genetycznie, a jej procesy nie są precyzyjne. Zadaniem tego rodzaju odporności jest uniemożliwienie bakteriom, wirusom czy innym patogenom wniknięcia do organizmu człowieka. Jeśli jednak to się nie powiedzie, to kolejnym zadaniem jest unieszkodliwienie patogenu, zanim wyrządzi spustoszenie w organizmie. Na odporność nieswoistą składa się m.in. skóra i błony śluzowe układu oddechowego czy też pokarmowego. Do tego rodzaju odporności zaliczamy również takie objawy jak biegunka, wymioty czy podwyższona temperatura ciała. Czas reakcji odporności nieswoistej określany jest w minutach lub godzinach.
- Swoista – inaczej nabyta. Jest to kolejna linia obrony, która uaktywnia się, kiedy odporność nieswoista nie poradziła sobie z infekcją. Wtedy układ odpornościowy zaczyna w różnych organach organizmu wytwarzać komórki, których zadaniem jest zniszczenie intruzów. Są to monocyty (powstają w szpiku kostnym), limfocyty T (w grasicy), limfocyty B (w szpiku kostnym, śledzionie i węzłach chłonnych).
Odporność swoistą buduje się, przechodząc choroby. Układ odpornościowy zapamięta dany drobnoustrój i zlikwiduje go podczas kolejnej próby ataku. Tego rodzaju odporność buduje się również poprzez szczepienia oraz wstrzyknięcie surowicy odpornościowej z gotowymi przeciwciałami.
Wymienione wyżej rodzaje odporności można dodatkowo podzielić. Wyróżniamy odporność nieswoistą bierną i czynną, a w przypadku swoistej bierną, czynną i komórkową. Za bierną odporność nieswoistą uznajemy skórę i błony śluzowe. Tej rodzaj odporności bywa nazywany również opornością. W tym przypadku nie mamy do czynienia z zaangażowaniem układu immunologicznego. Natomiast za nieswoistą odporność czynną odpowiada głównie ten układ, który umożliwia eliminowanie elementów należących do innego organizmu.
Układ immunologiczny
Odporność ma ogromne znaczenie, dlatego powinieneś robić to, co jest w twojej mocy, aby ją budować. Statystyki nie pozostawiają złudzeń – niemal 100 proc. dzieci w wieku od 2 do 13 lat i prawie 90 proc. dorosłych zapadają na infekcje przynajmniej raz w roku. Wielu z nas jednak musi zmagać się z nimi częściej, a dzieci uczęszczające do żłobka czy przedszkola chorują nawet kilkanaście razy w ciągu roku. Z badania, jakie przeprowadziła firma ARC Rynek i Opinia, wynika, że najbardziej zapobiegliwe, jeśli chodzi o budowanie odporności są matki. Aż 63 proc. z nich stara się wzmacniać organizmy dzieci w sezonie infekcyjnym, zanim te zachorują. Można to zrobić na wiele sposobów, m.in. poprzez zdrową dietę – badania wykazują, że rzadziej na infekcje zapadają osoby szczupłe. Warto jednak dbać o tę kwestię nie tylko w okresie wyższej zapadalności na infekcje, ale przez cały rok.
lek. Michał Dąbrowski
Źródła:
http://www.biol.uw.edu.pl/immunologia/wp-content/uploads/2017/Immunologia/Mechanizmy%20odpornosci%20wrodzonej.pdf
https://zdrowie.pap.pl/byc-zdrowym/jak-zwiekszyc-odpornosc-na-jesienne-infekcje