Ucho środkowe to część narządu słuchu, znajdująca się pomiędzy uchem wewnętrznym a zewnętrznym. Jego elementami są: błona bębenkowa, jama bębenkowa (zawierająca trzy kosteczki słuchowe), a także trąbka Eustachiusza. Zazwyczaj nie myślimy o zdrowiu naszych uszu, zwłaszcza jeżeli nigdy nie mamy związanych z nimi problemów zdrowotnych. Niekiedy zdarza się jednak, że zaniedbamy higienę lub względy bezpieczeństwa, wywołując łagodne bądź ostre zapalenie ucha środkowego. Szczególnie narażone na takie infekcje są dzieci, które w 90% przypadków chorują na zapalenie ucha środkowego co najmniej raz przed osiągnięciem 15. roku życia (60% dzieci zapada na to schorzenie wielokrotnie). W takich wypadkach konieczne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia. Sprawdź, ile trwa leczenie oraz jak rozpoznać objawy.
Jak rozpoznać zapalenie ucha środkowego?
Każdy organizm przechodzi określone infekcje na swój własny, indywidualny sposób. W przypadku zakażenia ucha zazwyczaj występuje wiele dolegliwości naraz, jednak ich liczba i nasilenie są różne, w zależności od konkretnego przypadku. Najczęstsze objawy zapalenia ucha środkowego to:
- ból gardła i ucha,
- uczucie rozpierania w uchu,
- gorączka,
- niedosłuch,
- ropa w uchu,
- ogólnie złe samopoczucie.
Niekiedy ból jest tak silny, że objawami towarzyszącymi mu są wymioty, brak apetytu, spadek masy ciała, a nawet biegunka. Ostre zapalenie ucha środkowego może zatem wpływać na dobrostan całego organizmu. Co więcej, zignorowanie objawów zapalenia ucha środkowego może doprowadzić do wystąpienia patologicznych zmian w strukturze tego narządu, a nawet trwałego uszkodzenia słuchu. Ważne zatem, aby przeprowadzić prawidłowe rozpoznanie tej choroby, a następnie wdrożyć odpowiednie leczenie.
Zapalenie ucha środkowego – rozróżnienie
Ropiejące ucho może świadczyć o perforacji, czyli pęknięciu błony bębenkowej. W takim przypadku leczymy zapalenie ucha antybiotykiem, ponieważ schorzenie tego typu ma podłoże bakteryjne. Ból gardła towarzyszący bólowi uszu wynika z pochodzenia infekcji, ponieważ bakterie przedostają się do narządu słuchu właśnie z okolic przełyku. Ropne zapalenie ucha środkowego występuje głównie u dzieci (szacunkowo 90% osób poniżej 15. roku życia przechodzi je co najmniej raz w życiu). Najczęściej wiąże się z nim mocny ból ucha (także w nocy), ogólne rozbicie oraz czasowy niedosłuch. Częstym objawem towarzyszącym zapaleniu ucha jest gorączka, która może dochodzić nawet do 40 stopni Celsjusza. W przypadku ostrej formy tego schorzenia może również dojść do tzw. krwotocznego zapalenia ucha, które charakteryzuje się występowaniem pęcherzy w przewodzie słuchowym i na błonie bębenkowej. Choroba może mieć różny przebieg, a podstawowym rozróżnieniem jest tu jednostronne lub obustronne zapalenie ucha.
Nieropne zapalenie ucha środkowego występuje rzadziej i ma podłoże wirusowe. Powstaje przy zachowaniu w całości błony bębenkowej (braku perforacji). Często objawia się bólem ucha bez gorączki, za to z charakterystycznym uczuciem „przelewania się” płynnej substancji wewnątrz narządu słuchu. Jest to spowodowane niedrożnością trąbki Eustachiusza, a w konsekwencji gromadzeniem się śluzu w jamie bębenkowej. Z tego powodu to schorzenie nazywamy także wysiękowym zapaleniem ucha środkowego.
Alergiczne zapalenie ucha to forma schorzenia narządu słuchu, która podobnie jak w poprzednio omawianym przypadku, nie wiąże się z sączeniem ropy z ucha. Schorzenie nie jest jednak wywołane wirusem, ale czynnikami uczulającymi, które najczęściej przedostają się do naszego organizmu z pożywienia. Alergeny wywołują obrzęk trąbki słuchowej, co w konsekwencji prowadzi do niedrożności i ostrego bólu ucha. Często tego typu zapalenie ucha przebiega bez gorączki, jednak jest uciążliwe w codziennym funkcjonowaniu.
Zapalenie ucha środkowego – czy jest zaraźliwe? Jak przebiega leczenie?
Zarówno nieropne, jak i ropne zapalenie ucha środkowego może mieć ostry lub łagodny przebieg. Bardzo silny ból ucha oraz mnogość objawów towarzyszących świadczą o tym, że mamy do czynienia z cięższym przypadkiem zachorowania. Dobrą wiadomością jest to, że zapalenie ucha nie jest zaraźliwe, a przynajmniej nie można się nim zarazić w sposób bezpośredni (poprzez kontakt z osobą chorą). Schorzenie wywołują jednak wirusy i bakterie, które mogą się przenosić, dając podobne bądź też zupełnie inne objawy, m.in. wywołując przeziębienie lub grypę. Z tego powodu bardzo ważne jest dbanie o właściwą higienę, przede wszystkim zaś mycie rąk i niekorzystanie z cudzego ręcznika do wycierania uszu oraz twarzy.
Gdy w naszym otoczeniu odnotowano dużą liczbę zachorowań, warto też wprowadzić do jadłospisu środki profilaktyczne, takie jak preparaty z witaminami, mające właściwości bakteriobójcze, przeciwgrzybicze i przeciwzapalne. Jeżeli jednak mamy podejrzenie, że wystąpiło u nas zapalenie ucha środkowego, powinniśmy udać się do specjalisty i z jego pomocą wdrożyć odpowiednio dobrane leki. Należy przy tym pamiętać, że antybiotyk jest skutecznym środkiem na zapalenie ucha o podłożu bakteryjnym, jednak jego zastosowanie przy infekcji wirusowej lub reakcji alergicznej nie ma żadnego uzasadnienia. W przypadku takiego zapalenia ucha wskazane są krople, których zadaniem jest likwidowanie patogenów i wzmacnianie warstwy odpornościowej organizmu. Krople na ból ucha mogą też działać wspomagająco przy infekcjach bakteryjnych.
Jaki antybiotyk jest wskazany przy bakteryjnym zapaleniu ucha? W pierwszej kolejności stosuje się zwykle amoksycylinę lub amoksycylinę z kwasem klawulanowym. Jeżeli takie leczenie jest nieskuteczne lub niewskazane dla danego pacjenta (np. z powodu alergii na antybiotyki z tej grupy), zostają wdrożone preparaty z grupy cefalosporyn. Bardzo rzadko pojawia się także konieczność przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego nacięcia błony bębenkowej (paracentezy) oraz odsysania wydzieliny z przewodu słuchowego.
W przypadku zapalenia ucha środkowego o podłożu alergicznym jedyną skuteczną formą leczenia jest zdiagnozowanie substancji uczulającej i unikanie kontaktu z nią przez chorego (ewentualnie odczulanie). Krople do uszu na zapalenie mogą mieć także działanie kojące, jeżeli pacjent skarży się na odczuwanie silnego bólu.
Zapalenie ucha trwa zwykle nie dłużej niż kilka dni. W przypadku zastosowania odpowiednio dobranych leków czas leczenia zapalenia ucha może zostać skrócony nawet do kilku lub kilkunastu godzin. Ważna jest odpowiednio szybka reakcja i powstrzymanie się przed wdrożeniem antybiotyku kiedy nie jest to konieczne. Zastosowanie antybiotyku bez potrzeby przynosi bowiem więcej szkody niż pożytku, ponieważ substancje tego typu zabijają również „dobre” bakterie, których bytowanie w naszym organizmie zapewnia nam m.in. prawidłową florę jelitową.
Najważniejsze informacje o zapaleniu ucha środkowego
Podsumowując, warto wymienić ponownie najważniejsze informacje o zapaleniu ucha środkowego.
- Schorzenie może mieć podłoże bakteryjne lub wirusowe. W obu przypadkach zapalenia ucha występuje ból, jednak tylko przy chorobie bakteryjnej dochodzi do perforacji błony bębenkowej i sączenia się ropy z ucha, zaś infekcji wirusowej towarzyszy uczucie „przelewania się” płynnej substancji wewnątrz kanału słuchowego.
- Zapalenie ucha środkowego o podłożu bakteryjnym jest leczone przy pomocy antybiotyków (zwykle pochodnych penicyliny). Nie należy stosować tych substancji przy leczeniu wirusowego zapalenia ucha środkowego, ponieważ takie działanie nie przyniesie pożądanych rezultatów. W takim przypadku zalecane są krople do uszu na zapalenie.
- Niekiedy zapalenie ucha środkowego ma również podłoże alergiczne – wówczas należy zacząć leczenie od wykrycia substancji uczulającej, a następnie zastosować odczulanie, jednocześnie izolując pacjenta od danego alergenu.
- Zapalenie ucha środkowego nie jest chorobą zakaźną, jednak odpowiadające za nie wirusy i bakterie mogą się przenosić. Wywołują wówczas szereg chorób, od kolejnego zakażenia ucha u innej osoby, przez przeziębienie, aż po grypę.
- Warto stosować działania profilaktyczne i wzmacniające odporność. Należą do nich: częste mycie rąk, używanie wyłącznie osobistego ręcznika, stosowanie preparatów wspomagających odporność na bazie aloesu drzewiastego, pelargonii afrykańskiej czy jeżówki purpurowej.
- Nieleczone zapalenie ucha środkowego może doprowadzić do nieodwracalnych zmian w strukturze narządu oraz trwałego uszkodzenia słuchu.
lek. Michał Dąbrowski