Zapalenie gardła jest częstą przyczyną wizyt u lekarza. Infekcje górnych dróg oddechowych są tak powszechne, ponieważ wywołuje je wiele szczepów wirusów i bakterii. Za ostry ból gardła najczęściej odpowiadają wirusy przeziębienia. Ropne zapalenie gardła to wynik zakażenia paciorkowcem, a niekiedy bakteriami atypowymi, jak chlamydie i mykoplazmy. Choroby trudno uniknąć, zwłaszcza w sezonach obniżonej odporności. Jak je skutecznie wyleczyć?
Choroby gardła o podłożu wirusowym i bakteryjnym
Rozwój choroby gardła jest relatywnie prosty. Górne drogi oddechowe składają się z nosa, jamy ustnej, gardła i części krtani. Ważną ich częścią są również migdałki. Ze względu na strukturę anatomiczną oraz funkcjonalną, układ oddechowo-pokarmowy stanowi wrota zakażenia dla chorobotwórczych drobnoustrojów. Wirusy i bakterie, które przenoszą się drogą kropelkową, wnikają do organizmu wraz z wdychanym powietrzem. Częścią z nich można zarazić się również drogą fekalno-oralną. Układ immunologiczny dysponuje szeregiem mechanizmów obronnych, dzięki którym większość infekcji gardła nie ma szans się rozwinąć. Mimo to, odporność nie zawsze działa prawidłowo, a ponadto mikroby, ewoluując, uczą się, jak przechytrzyć jej zabezpieczenia.
Wirusowe zapalenie gardła
Mikrobiolodzy wyodrębnili ponad 200 wirusów odpowiedzialnych za przeziębienie. Wśród nich są liczne serotypy rhinowirusów, adenowirusów, enterowirusów, wirusów opryszczki, grypy i paragrypy – każdy może wywołać ostre zapalenie gardła, niosąc typowe dla siebie objawy. Dla rhinowirusów jest to obfity katar. Dla adenowirusów, które najczęściej atakują dzieci młodsze niż 5-letnie, zmiany skórne. Natomiast enterowirusy przynoszą objawy grypopodobne. Najczęściej jednak wirusowe zapalenie gardła przebiega łagodnie, bez wysokiej gorączki, która jest charakterystyczna dla zakażeń bakteryjnych. Wyjątkiem są zakażenia wywołane przez enterowirusy i wirus Epsteina-Barr. Ten ostatni, odpowiedzialny za mononukleozę zakaźną, objawiają się podobnie do anginy bakteryjnej – wysoką gorączką i bólem gardła. W diagnostyce różnicowej konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych, lecz wiele informacji niesie stan pacjenta. Nieżyt nosa, gęsty katar, obrzęk powiek oraz wyczuwalne powiększenie wątroby i śledziony w dużym stopniu wskazują na mononukleozę, ponieważ takie dolegliwości rzadko dotyczą bakteryjnych infekcji gardła.
Bakteryjne zapalenie gardła
Znamienne objawy bakteryjnego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych to nagle występujące objawy: ostry ból gardła i gorączka powyżej 38°C. Przebieg anginy ropnej jest więc odmienny niż wirusowych infekcji gardła, które poprzedza kilkudniowe złe samopoczucie i spadek energii, a dopiero później katar i kaszel, ostry ból gardła oraz podwyższona temperatura ciała.
Choć to paciorkowce beta-hemolizujące typu A (czyli Streptococcus Pyogenes) najczęściej wywołują bakteryjne zapalenie gardła, przyczyną tej choroby są także inne drobnoustroje. Zakażenie Haemophilus influenzae przynosi wysoką gorączkę, zmiany w obrębie błony śluzowej górnych dróg oddechowych, ślinotok, zaburzenia połykania. To infekcja o tyle trudna, że może prowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia nagłośni – niebezpiecznych zwłaszcza dla dzieci. Z kolei osobom starszym najbardziej zagraża chlamydiowe zapalenie gardła. W tym przypadku prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta z wiekiem, niosąc coraz więcej powikłań. Choroba obarcza nie tylko układ oddechowy. Zwiększa ryzyko zakrzepów i chorób układu krwionośnego. Przyczynia się też do zaostrzenia przebiegu astmy, obturacyjnej choroby płuc oraz sarkoidozy. Podejrzewa się, że Chlamydia pneumoniae ma związek z chorobą Alzheimera, stwardnieniem rozsianym i miażdżycą.
Jeszcze jedną przyczyną infekcji górnych dróg oddechowych są dwoinki rzeżączki, przenoszone drogą płciową. W większości przypadków rzeżączkowego zapalenia gardła przebiega bezobjawowo. Tylko około 10% zakażonych odczuwa dolegliwości gardłowe, wynikające z ropnych nacieków, zaczerwienienia i obrzęku tkanek miękkich gardła. Gorączka pojawia się rzadko. Brak objawów jest typowy nie tylko dla tego rodzaju zakażenia. Wiele wirusów cechuje niska zjadliwość, co zwiększa zasięg ich transmisji. Uciążliwe objawy infekcji pojawiają się najczęściej wtedy, gdy układ odpornościowy jest osłabiony. Dlatego warto go regularnie wspierać, zwłaszcza w sezonach zwiększonej zachorowalności.
Leczenie zapalenia gardła w zależności od etiologii
Sposób pokazujący, jak leczyć zapalenie gardła, zależy od przyczyny choroby. Schemat postępowania jest prosty. Przy bakteryjnym zakażeniu gardła konieczna jest antybiotykoterapia, natomiast przy infekcjach wirusowych możliwe jest wyłącznie leczenie objawowe. Wirusy nie są podatne na działanie antybiotyków, podaje się je wyłącznie przy realnym zagrożeniu nadkażeniem bakteryjnym. Jednak przeważnie wystarczy działanie doraźne, tym bardziej, że objawy, nawet ostrego zapalenia gardła o podłożu wirusowym, są miernie nasilone.
Zapalenie gardła – leczenie przyczynowe
Co na zapalenie gardła może przepisać lekarz? Jeśli potwierdzi się zakażenie paciorkowcowe, lekiem pierwszego rzutu jest penicylina. W przypadku chlamydiowego zapalenia gardła włącza się doksycyklinę lub makrolidy. Natomiast chorym na rzeżączkę podaje się jednorazowo cefalosporyny II generacji albo fluorochinolony.
Zapalenie gardła – leczenie objawowe
Oprócz leczenia przyczynowego zalecane jest równoczesne leczenie objawowe. Wygląda podobnie w przypadku bakteryjnych, jak i wirusowych infekcji gardła. Dla złagodzenia dokuczliwych objawów sięga się po leki przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe. Wskazane są również preparaty lecznicze wspierające odporność.
Ponieważ każde zapalenie gardła jest chorobą zakaźną – wirusy i bakterie przenoszą się na cząsteczkach śliny i wydzieliny z nosa, podczas mówienia, kasłania, kichania – konieczne jest na czas infekcji zrezygnowanie z codziennych obowiązków. Izolacja zmniejsza transmisję chorobotwórczych drobnoustrojów i pozwala uchronić innych przed zakażeniem. Ponadto podczas zapalenia gardła organizm jest skoncentrowany na walce z jednym patogenem, przez co może nie zdołać odeprzeć kolejnego ataku. Dlatego najlepszym sposobem leczenia jest pozostanie w domu. W tym czasie warto zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu i wsparcie odporności. Skuteczne działanie immunomodulujące podczas infekcji górnych dróg oddechowych o różnej etiologii mają leki na bazie wyciągu wodnego z aloesu drzewiastego.
Za zapalenie gardła w zdecydowanej większości odpowiadają wirusy. Szacuje się, że takie podłoże ma 80% wszystkich infekcji górnych dróg oddechowych. Wirusowe infekcje gardła mają samoograniczający się przebieg i przy odpowiednim postępowaniu nie wywołują powikłań. Aby tak się jednak stało, należy o siebie zadbać – porządnie wypocząć, dostarczyć organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych, zwiększyć ilość płynów w diecie, a także wspomóc odporność w walce z chorobą. Takie działanie pozwoli nie tylko pokonać infekcję, lecz także uchronić się przed kolejną.
Lek. Michał Dąbrowski
Źródła:
Choroby dróg oddechowych, [w:] Interna Szczeklika 2017, “Medycyna Praktyczna”, 2017, Kraków, str. 668-720